Art-Based Learning: Luisteren naar kunstwerken

In de methode Art-Based Learning staat het gesprek tussen beschouwer en kunstwerk centraal. Bewustwording van opkomende gedachten leidt tot een nieuwe werkelijkheid.

Niet leren over, maar leren van kunst door deze te benaderen als een vorm van denken, is de basisgedachte van de door Jeroen Lutters ontwikkelde methode Art-Based Learning .Tijdens de Special Award 2015 tentoonstelling in Museum Jan van der Togt in Amstelveen nam ik de toepasbaarheid van deze manier van denken als proef op de som. Deze tentoonstelling bestaat uit beeldende kunst, maar de methode is ook te gebruiken bij film, literatuur, dans of muziek.

Art-Based Learning (ABL) is een methode waarbij een kunstwerk verwijst naar iets dat onbewust bij de beschouwer aanwezig is. Het gesprek tussen de beschouwer en het kunstwerk staat hierin centraal. Het leren zelf wordt bij ABL opgevat als een proces waarbij het bewust worden van de opkomende gedachten leidt tot een nieuwe mogelijke wereld, of in de woorden van Lutters een nieuwe werkelijkheid. Doordat ik als kijker mijn eigen verbeeldingskracht door het kunstwerk laat aanspreken, worden mijn gedachten belangrijker dan de feitelijke kennis over het werk. Voor deze transformatie volg ik de vier stappen van ABL.

1. Het stellen van een vraag
Allereerst stel ik mijzelf een betekenisvolle vraag, een vraag die mij nú bezighoudt, los van de tentoongestelde kunstwerken. Mijn vraag voor dit moment is: Hoe kan ik aansluiten bij de veranderingen om me heen? Deze vraag deel ik vooralsnog niet met mijn gezelschap, maar schrijf ik wel vast op omdat ik deze nog nodig heb bij stap 4.

2. Het sprekend object
Nu pas neem ik de tijd om de kunstwerken van de tentoonstelling in mij op te nemen. Jeroen Lutters stelt hierbij dat het kunstwerk, als sprekend object, mij kiest. Mijn oog valt intuïtief op Realiteiten van Moniek Gerrits (http://www.specialaward.nl/?page=works&work_id=3&artist_id=36), een foto van een landschap waar overheen is geschilderd. In dialoog met het kunstwerk en met een open geest vraag ik mij af hoe het kunstwerk mijn nog niet weten kan leiden naar een bewust weten. Door goed naar het kunstwerk van Moniek te luisteren wanneer ik mijn vraag stel, in deze fase een belangrijke vaardigheid, krijgt het werk alle ruimte om van zich te laten horen.

3. De mogelijke wereld
De wereld die ik door het werk Realiteiten instap, komt via associaties als ideeën en emoties en uiteindelijk in mijn bewustzijn naar boven als antwoorden op mijn vraag. Ik ontmoet er Tijd en we worden goede vrienden. Tijd laat mij kennis maken met de verschillende waarden van de veranderingen die we onderweg zoal tegenkomen. Tussendoor maak ik notities. De antwoorden die ik krijg, scheppen een beeld van een mogelijk groter verhaal dan de ervaring alleen. De verbeelding neemt in deze stap de overhand. In mijn geval ervaar ik voornamelijk een geruststelling; het werk laat me zien hoe veranderingen mijn dagen kleuren en inherent zijn aan het leven zelf.

4. Het vertellen van een verhaal
Na vijftien minuten stap ik uit de imaginaire wereld en vertel aan mijn gezelschap over het ontdekte verhaal en de gevonden antwoorden op de gestelde vraag: Hoe kan ik aansluiten bij de veranderingen om me heen? Het antwoord op deze vraag zijn mijn eigen belevenissen, mijn creaties, waarbij ik van beschouwer transformeer tot maker. Als creatief individu kan ik mij ontplooien in een wereld, een nieuwe werkelijkheid, waarin ruimte is voor subjectiviteit. Communiceren via de taal van het beeld levert hieraan een wezenlijke bijdrage.

ABL is een methode uit de creatieve wetenschap die van ons als beschouwers vraagt een leven lang te blijven leren, bij voorkeur met en van kunst. In tegenstelling tot kennis en intellect zijn gevoelens en ervaringen van de ene mens wel gelijkwaardig aan die van de ander. Door Art-Based Learning in verbinding met de ander(en) toe te passen en als vaardigheid te blijven trainen, kunnen we, in de nieuwe werkelijkheid, van en aan elkaar leren dat iedereen deze werkelijkheid anders ervaart.

Paola de Bruijn, professional in beeldende kunst en kunsteducatie enselectiecommissielid Special Arts

Kunst als sprekend object
Dr. Jeroen Lutters, lector Kunst- en Cultuureducatie bij ArtEZ, promoveerde in 2012 bij de internationaal vermaarde professor Mieke Bal (UvA) op zijn proefschrift In de schaduw van het kunstwerk: Art-Based Learning in de praktijk. Hij ontwikkelde de methode Art-Based Learning, een manier van leren van kunst als een gedachtesysteem waarmee je in dialoog kan treden. Lutters is ook lector Didactiek en Inhoud van de Kunstvakken aan de Hogeschool Windesheim en onder meer lid van de adviesgroep cultuurprofielscholen. In 2015 verscheen zijn publicatie Sprekende Objecten: Studies in Art-Based Learning.