Bijzondere beeldgesprekken: met bijzondere kunst van buitengewone kunstenaars

In augustus organiseerde Special Arts in samenwerking met Paola de Bruijn 60+ kunstrondleidingen. Vanuit een aantal zorginstellingen, als zelfstandig of begeleid wonend hadden verschillende ouderen zich aangemeld om de tentoonstelling te komen bezoeken, rondgeleid te worden en om een beeldgesprek aan te gaan. Niet alleen de diversiteit aan kunstuitingen bleek groot, ook de samenstelling van de groepen varieerde fors in leeftijd; van 23 tot 94 jaar! Ook toevallige bezoekers sloten zich spontaan aan.

Paola de Bruijn aan het woord
Tijdens de Special Award 2019 had ik het genoegen om met bezoekers van de Nicolaïkerk in Utrecht in gesprek te gaan met de kunstwerken van de genomineerden. Speciaal hiervoor had ik per gesprek één titel uitgelicht om ideeën die over het leven bestaan met elkaar uit te wisselen. De gesprekken werden tot ieders verrassing ervaren als open en inspirerend.
 

Alle beeldgesprekken waren opgezet vanuit Visual Thinking Strategies; een inspirerende methode om inzicht te krijgen in waarnemingen over jezelf en de wereld om je heen. Door samen in gesprek te gaan en te luisteren vanuit de beleving ontdekten de deelnemers, vrij naar Hannah Arendt, hoe zij thuis in de wereld zijn. Met blikken van verwondering, over de kunstwerken en elkaar, vertelden de deelnemers hoe zij keken, wat zij zagen en wat zij waarnamen.
 

Startend met de VTS-vragen ‘Wat gebeurt er in deze afbeelding?’, ‘Waaraan zie je dat?’ en ‘Wat kunnen we nog meer ontdekken?’ legde ik de deelnemers vervolgens aanvullende vragen voor. Omdat ik het vermogen van kunst – dat de existentiële dimensies van het ouder worden naar voren brengt en bespreekbaar maakt – promoot, heb ik een aanvullende set zijnsvragen ontwikkeld. Improviserend toetste ik deze op literatuurstudie gebaseerde zijnsvragen in de praktijk. Afsluitend stelde ik vragen over wat zij in dit gesprek konden waarderen en er thuis over zouden willen vertellen. 
 

Kijkend naar de tentoongestelde huizen, dieren, mensen, locaties en situaties vertelden de bezoekers elkaar, door de vragen, over hun waarnemingen.

De deelnemers verwonderden zich ondertussen over het gegeven dat kunst vraagt om te kijken met een tweede blik, dat er in een kunstwerk zoveel meer te zien is dan op het eerste gezicht en dat iedereen iets anders waarneemt. Maar ook dat er meer details zijn dan gedacht, èn dat een kunstwerk je iets over je leven kan vertellen: “dat donkere deel, dat herken ik en daarvoor moet je naar binnen om bij jezelf te kunnen komen, net als bij het kijken naar dit kunstwerk”.
Voorzichtig deden de deelnemers mee met deze waarneming en ontvouwde er zich een gesprek over de aangename en onaangename kwesties in een mensenleven. Kleine ontboezemingen werden aan elkaar toevertrouwd, over “in je leven altijd klaar zitten voor een kopje thee maar nu niet meer”, over wat het met je doet wanneer je op je 61e wordt gediagnosticeerd met ASS (Autisme Spectrum Stoornis) en over het belang van “voor de geraniums te staan” in plaats van erachter te zitten. Kijkend naar de tentoongestelde huizen, dieren, mensen, locaties en situaties vertelden de bezoekers elkaar, door de vragen, over hun waarnemingen. Menigeen ging daarna enthousiast verder in gesprek, alsof ze elkaar na de korte kennismaking nog niet los wilden laten.
 

"Zo met elkaar een kunstwerk bespreken is veel mooier dan het in 10 seconden in je eentje bekijken"

Van bijzondere waarde was een beeldgesprek in dialoog met een van de genomineerde kunstenaars. In dit gesprek kwam ter sprake of je als beschouwer een andere betekenis mag geven aan het kunstwerk dan dat de maker ermee bedoeld heeft. De kunstenaar vond van wel: “zo met elkaar een kunstwerk bespreken is veel mooier dan het in 10 seconden in je eentje bekijken”. Een collega-kunstenaar sloot de discussie af met een welhaast metafysische slotvraag: “wat is het verschil wanneer iemand dood is en iemand levend?” en antwoordde zelf: “wanneer je niet aan de toekomst denkt ben je dood!”.

Met deze voorbereiding als belofte aan het ouder worden dank ik alle deelnemers voor hun inspirerende bijdrage. Alle dagen volgden er complimenten op de bijzondere, mooie, oprechte en open gesprekken, zoals “wat fijn dat ik gedwongen werd om beter te kijken” en “ik heb een fantastische middag gehad".

Paola de Bruijn is beeldend kunstenaar in Deventer en werkt sinds 2007 als selectiecommissielid vrijwillig en met veel plezier voor Stichting Special Arts

www.paoladebruijn.nl

Als docent Beeldend Vormen aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen heeft Paola in 2017 een promotiebeurs voor het onderzoek 'Educating art and ageing for being at home in the world' ontvangen. Dit onderzoek voert zij uit bij het Lectoraat Versterken van Sociale Kwaliteit en het Kenniscentrum HAN SOCIAAL. Als PhD research student, bij Gert Biesta aan de Maynooth University in Ierland, veronderstelt zij dat kijken naar wie we zijn, in relatie tot de wereld, als sociaalpedagogische benadering om de juiste persoon te zijn die de juiste dingen doet, belangrijk is wanneer je op professionele basis werkt met mensen die vragen om ondersteuning. In haar onderzoek ontwikkelt zij een module die het vermogen van studenten versterkt om met afbeeldingen te werken en om bij te dragen aan de ontwikkeling van het curriculum van SocialWork.