Karin Verboeket over de expositie ‘Insider ontmoet Outsider’

Wie zijn dromen ter hand neemt, weet niet waar hij op uitkomt. Het verbeelden van dromen verrast. Lijnen, vlakken en contouren geven kleur aan wat nachtelijk al werd gezien. Of … aan scènes die zich afspelen in een hoofd. Zo zijn kunstenaars in staat beelden te creëren die ook wij kunnen beschouwen. Wat eraan voorafgaat is een creatief en intens proces van subjectief zintuigelijk ervaren beelden en emoties, vertaald naar concrete verschijningsvormen. De levendigheid en dynamiek in deze werken dwingen ons in te voelen wat voor de maker eerder al zichtbaar werd. Omdat hij dit voor zich zag. In zijn hoofd. Op zijn netvlies. Diep in gedachten. In zijn eigen universum. Of, zoals bij Paul Klemann, omdat hij dit droomde. In zijn slaap.
 

Nou heb ik van kinds af aan wel wat met dromen. Zo kwam ik graag bij Oma Moes op haar woonboot. Direct bij binnenkomst haalde zij steevast haar Indische dromenzakdoek tevoorschijn. ‘Kind, jij hebt gedroomd vannacht. Waarover dan toch?’ Gelukkig hoefde ik nooit te liegen. Er waren immers dingen waarover je liever  niet droomde. Zoals het uitvallen van haren en tanden… Daaraan knoopte de zakdoek bijzonder enge voorspellingen vast. Door het droomdagboek dat ik later ging bijhouden, bleef ik hechten aan de betekenis van mijn nachtelijke beelden. Weer later herkende ik droombeelden in de reguliere kunst, en vooral ook, in de Outsider Art. Het bleef me fascineren. 

Volgens Paul Klemann krijgen kunstenaars in Galerie Hamer de kans om de randjes van het persoonlijke te tonen. Speciaal voor deze presentatie maakte hij een selectie uit twintig jaar droomtekeningen. Dozen en dozen vol vond hij. Met, naar eigen zeggen, ‘bizarre tekeningen. Vervreemdend. Heel heftig zelfs’. Hij realiseerde zich dat de ‘drive’ achter die eindeloze stroom aan bladen verder gaat dan alleen het maken van kunst. Sterker nog, hij bedacht zich dat het hierbij niet zozeer gaat om het doelbewust maken van kunst, maar om iets wat je ‘pure noodzaak’ mag noemen.
En dat is nu precies wat hij herkent in het oeuvre van Karhang Mui en Seth Prime, twee kunstenaars of ‘outsiders’ zo men wil, in wiens werk dezelfde noodzaak dwingend voelbaar wordt.
 

Maar eerst het werk van Paul Klemann zelf. Hij ontleent het dagelijks bestaan aan zijn dromen. Daarin doet hij geen concessies. Half slapend noteert hij het gedroomde. De volgende dag werkt hij deze uit in schetsen die hem genoeg opleveren om er passende vormen aan te geven.
Hoewel hij de essentie van zijn werk natuurlijk zelf veel beter kan verwoorden, komen bij mij direct woorden op als: turbulentie, urgentie, verschuivende realiteiten en perspectieven, kronkelende lijnen, krasse contouren, ruimtewerking en wellicht of misschien hopelijk, bedwongen onrust.
In de scenes die Klemann vastlegt, lijken alle zintuigen tegelijk aangesproken te worden. Je ziet niet alleen; je kijkt. Grondig. En … je hoort, je ruikt en je voelt wat overgebracht werd. Tandenknarsend, meesmuilend en soms ook glimlachend. Maar altijd verrast.

Karhang Mui|
Tijdens de jurering van de Special Award ontdekte Paul Klemann vorig jaar de tekeningen van Karhang Mui. Meteen vond hij hem ‘idioot goed’. Hij zag er Klimt in. Historische Chinese panelen. En dat alles in een magische sfeer. En wat te denken van de discipline die Karhang Mui uren en uren achter elkaar kan opbrengen? Wie met uiterst dunne punten van scherp geslepen kleurpotloden het effect bereikt van glanzende zijde, moet wel beschikken over een wonderbaarlijke techniek. Papier verandert geleidelijk in een gloedvolle huid van stof. Je wilt het reliëf met je vingertoppen aanraken. Je ogen dwalen als vanzelf door landschappen, waar amorfe vormen je het gevoel geven dat alles goed komt. Dat je je beschermd weet. Hier vertoef je maar al te graag.

Seth Prime
Heel anders, maar ogenschijnlijk ook zonder concept en uit pure noodzaak geboren, ogen de bladen van Seth Prime. Het werk van deze Australiër leerde Paul Klemann kennen via Galerie Hamer. In eerste instantie vond hij het ‘wat plat overkomen. Bijna als een ingekleurde plaat’. Maar toen hij ‘langer en beter ging kijken, begon het te groeien’. Hij ontdekte ook hierin een geheel eigen universum.
Gedetailleerde lijnen veranderen, zonder al te veel oversnijdingen, in mythologische en Middeleeuwse werelden vol kastelen, ridders en engelen met flapperende jaspanden. Hier wordt oorlog gevoerd. Zelfs met vliegtuigen. Die zijn er volgens mij niet.
En toch, de chaos van de eerste blik wordt ingedamd door systematische composities. Er is sprake van een heldere vlakverdeling en, als je goed kijkt, iets wat neigt naar symmetrie. Groene boomkruinen en lange verhoogde spoorrails als van een achtbaan dienen als vaste grond aan de voeten. Sterren en kruisen zijn niet zomaar geplaatst. Hier ademt alles een wereld in een tijd die de kunstenaar lijkt te kennen als zijn eigen broekzak.
 

Visuele noodzaak
Al met al kan het resultaat van deze ontmoeting, deze dialoog aan de gracht, gezien worden als ode aan die kunstenaars die uit noodzaak creëren. Die altijd maar doorgaan. Die ons als beschouwers exclusief toelaten in hun bijzonder persoonlijke, intieme, innerlijke wereld. Of het nu gaat om een gevestigde kunstenaar als Paul Klemann, ooit winnaar van de prestigieuze Prix de Rome of om kunstenaars uit de scene van de Outsider Art.
Wij zijn getuigen van iets wat je pure visuele noodzaak kunt noemen. Gewoon omdat deze kunstenaars met hun talent niet anders kunnen dan de buitenwereld deelgenoot maken van hun dromen en fantasieën. Galerie Hamer begrijpt dit. Laten we al onze zintuigen openzetten en verwondering, vervreemding en herkenning toelaten.

Karin Verboeket, kunsthistoricus 
Karin Verboeket organiseerde in 1992 als conservator van het museum Singer Laren de eerste museale tentoonstelling van werk van kunstenaars met een verstandelijke beperking. Tevens was zij ruim 10 jaar lang hoofdredacteur van het fraaie tweetalige magazine “Out of Art” gewijd aan outsiderkunst dat helaas in 2016 voor het laatst verscheen. 
 

Expositie 'Insider meets Outsider'
Galerie Hamer
Leliegracht 38-HS,
1015 DH Amsterdam
Tot en met 27 juni met de normale openingstijden: woensdag t/m zaterdag 14.00-17.30 uur, afspraak niet nodig, telefonische vooraankondiging aanbevolen.