Theater: "Daar was laatst een meisje loos", het verlangen van het Melkmeisje

Verhalen en feiten uit het Rijksmuseum en in het bijzonder over het werk van Vermeer moesten de rode draad zijn. Op een humoristische wijze wilde ik informatie geven over Vermeer, waarbij ik gebruik maakte van teksten uit Wikipedia. Dit heb ik door middel van vertalers die een lezing over Johannes Vermeer houden, in Jabbertalk (een fantasietaal zonder herkenbare woorden) à la Frans, Russisch, Chinees en Zweeds in scène gezet.
Ik stelde ons de vraag: wat is het verlangen van het Melkmeisje? Het antwoord daarop heeft ertoe geleid dat het meisje loos ging.
Bij Theatergroep Orion mogen in principe alle cliënten/bewoners meedoen aan de theatergroep. Er is dus geen speciale selectie op talent. Voor mij was en is het belangrijk dat de spelers kunnen ervaren hoe het is om voor een publiek te spelen.

Sinds ruim 1,5 jaar geef ik leiding aan Theatergroep Orion. We repeteren wekelijks twee uur op woensdagmiddag. Ik vind het van essentieel belang om persoonlijk contact met de spelers te hebben tijdens het maakproces. Creatieve ontwikkeling, zelfredzaamheid, uitdaging en zingeving zie ik als speerpunten in mijn werk met de doelgroep. De spelers kregen tot nu toe geen 'training' omdat de repetitietijd te kort is.
 
In het regisseren met spelers met een beperking vertrek ik altijd vanuit hun persoonlijk verlangen. Het verlangen liegt niet, en is daarom altijd authentiek. Ik geef open improvisatieopdrachten en observeer daarbij wat het basisverlangen is. Wil je je verstoppen of domineren, leiding geven, of de ander in de maling nemen? Noem het: spelen vanuit een innerlijke noodzaak. Al zoekend en spelend in een speeltuin, soms in balans, soms hard vallend, ontstaan daaruit de individuele rollen.
Ook de teksten schrijf ik op basis van improvisaties tijdens de lessen. Het stuk ontstaat geheel in samenwerking met de spelers. Ik vergroot uit wat er in wezen al aanwezig is. Ik giet het alleen in een theatrale vorm.

Daarbij maak ik als regisseur uiteraard de artistieke keuzes en bepaal ik de koers. Als 'zorgkunstenaar' streef ik ernaar om te onderzoeken hoe ik geestelijke groei kan bevorderen. De levenskracht, de gezonde kanten van de spelers wil ik versterken. De familievoorstellingen die ik maak moeten toegankelijk, humoristisch, stoutmoedig, luchtig en daarbij ontroerend zijn. Onze doelgroep is kinderen en hun ouders. Ik vind het belangrijk dat de spelers precies weten en snappen (!) wat ze aan het doen zijn op het podium. Op die manier staan ze makkelijker in hun kracht en behouden ze hun authenticiteit. 
Een uitspraak van Alain Arias-Missiondie die dat naar mijn smaak mooi omschrijft:
Het doel van kunst is niet een zeldzaam, intellectueel destillaat - het is leven, geïntensiveerd, stralend leven.
 
De begeleiders, die vanuit de zorginstelling Orion de cliënten begeleiden tijdens de toneelles, spelen ook een rol in het stuk. Ik zorg ervoor dat de op- en afgangen zo zijn georganiseerd dat er altijd begeleiders op de vloer staan en ook achter de schermen.
Sommige spelers denken ook inhoudelijk mee met het stuk, zoeken via internet informatie op over de thema’s van de voorstelling, bedenken het decor en bouwen het op de Houtwerkplaats van Orion.

Tijdens het proces zijn de spelers voortdurend aan het kijken naar elkaar. Gedrag wordt gekopieerd, spelers spreken elkaar aan en helpen elkaar. Een goed voorbeeld hiervan is de scène ‘Ne me quitte pas’, waarbij een van de bewakers (de knecht) bekent dat hij verliefd is op het Melkmeisje. Hierbij is de speler met beperking niet tekstvast. Zijn medespeler (hoofdbewaker) die geen beperking heeft, helpt hem dan door een retorische vraag te stellen. En ook door in zijn spel van status te veranderen: van baas naar grote broer.
Het is ontzettend fijn om te zien dat het toneelspelen verschillende vaardigheden en competenties versterkt.
 

Hoe heb jij de première op 10 juni beleefd? 
De zaal was met 200 bezoekers uitverkocht. Na afloop ontving ik zeer positieve reacties, ook van andere theatermakers die met de doelgroep werken. Kinderen keken aandachtig en zaten op het puntje van hun stoel. Vanuit de zorginstelling was de reactie (orthopedagoge) dat ze nooit verwacht hadden, dat het mogelijk zou zijn dit stuk te maken. Ik was kortom heel tevreden.
 
Wat heeft je het meest geraakt?
Ik wil een brug slaan tussen kinderen en mensen met een beperking. Mensen met een beperking brengen hun leven vaak door binnen de muren van een instelling. Hoe kunnen ze deelnemen aan de samenleving? Het moet gewoon worden dat iemand niet gewoon is. En wat is eigenlijk gewoon? Als je jezelf bent, dan ben je gewoon! Het toneel biedt mensen een podium om anders te zijn en daar applaus voor te krijgen! Het fijne aan acteurs met een beperking is dat ze niet bezig zijn met de buitenkant. Meestal moet je dat bij beginnende spelers afleren. Nu krijg je het als maker cadeau. Mooier kun je het niet krijgen!
 
Wordt er na zo’n eerste voorstelling nog geschaafd?
Dramaturgisch heeft de voorstelling geen sterk einde. Door omstandigheden heeft een acteur, 4 weken voor de première, moeten afzeggen, waardoor ik een oplossing moest verzinnen. Het einde is dramaturgisch gezien daarom nog niet helemaal kloppend. Hierin gaan we nog duidelijke keuzes maken.

Hoe gaan jullie na de zomer verder? Repeteren, voorstellingen? Wat staat er op stapel?
We zijn in contact met scholen en hogeschool-opleidingen. Op de première waren enkele intern- cultuur- coördinatoren van verschillende basisscholen aanwezig en een hogeschool die studenten opleidt om in een zorginstelling zoals Orion is te gaan werken.
Met het onderwerp kunnen basisscholen in de kunstvakken alle kanten op. Na het zien van de voorstelling kan je zelf een bewaker spelen ( in workshops voor kinderen samen met de acteurs van Toneelgroep Orion), filosoferen over het onderwerp verlangen. Misschien krijg je zin om een museum te bezoeken. Via kunst kunnen kinderen op een positieve manier in aanraking komen met mensen die een beperking hebben. En de spelers komen buiten de muren. Ze nemen zelf deel aan de samenleving. Ik hoop dat we in de toekomst meer naar buiten treden, ook meer op festivals kunnen gaan spelen.

Marijke de Val

www.facebook.com/TheatergroepOrion
Foto: Margi Geerlinks